Çivi Alfabesi Nedir? Tarihçesi
Sümer uygarlığı, kendisinden sonra gelen birçok medeniyeti etkilemiş olan bir uygarlıktır. Hatta günümüzde adet halini almış olan bazı davranışların temeli de Sümer uygarlığına dayanır. Örneğin evlilik yüzüğü kullanılması ve yılbaşı ağacını süsleme adetini tanımlayan, ilk olarak kullanan medeniyet Sümer uygarlığıdır. Ayrıca pek çok bilim dalında ve insanlık tarihinin şekillenmesini sağlayan mitoloji, büyü, fal gibi alanlarda da çağındaki diğer uygarlıklardan daha ileri bir seviyede bulunuyorlardı. Tarihin başlangıcı olarak kabul edilen yazının bulunması da Sümer uygarlığına ait olan bir keşiftir.
Sümer yazı sistemi, Sümer çivi yazısı olarak bilinse de başlangıçta o şekilde kullanılmamıştır. M.Ö.3200 yılına dayanan ilk yazı örnekleri ideogram adı verilen bazı şekillerle yazılmıştır. Yani bir tür resim yazısıdır. Her olayı ya da her nesneyi anlatmak üzere kullanılan bazı karakterler, şekiller vardır. Dolayısıyla günümüzde kullanılan anlamıyla sesleri ya da heceleri temsil eden harflerden oluşan bir alfabeden söz etmek mümkün değildir.
Bu yazı sistemi onlarca yüzyılı kapsayan bir dönem içinde ve yine aynı bölgede kurulan uygarlıkların, devletlerin elinde gelişmiştir. Sümer yazısının ortaya çıkmasının sebepleri arasında ise daha önce kullanılan kayıt sistemlerinin yetersiz kalması ve kullandıkları dilin yazılı hale getirmek açısından elverişli olması gösterilebilir. Sümerce’deki kelimelerin büyük bir çoğunluğu tek heceli kelimelerden oluşuyordu. Böylece çizilen işaretlerdeki nesnelerin okunuşunun tek bir heceyi veya sesi ifade etmesi sağlanmış oluyordu. Farklı kelimeleri yazmak istediklerinde, o sesleri ya da heceleri ifade eden resimleri yan yana çiziyor ve birlikte okuyorlardı. Böylece kullanılan işaretlerin ifade ettiği nesneler ya da olaylar değil, bunları okurken kullanılan ses değerleri ortaya çıkıyordu. Bunu Türkçede şu şekilde açıklayabiliriz: ‘Tar’ isimli nesneyi ifade etmek için bir işaretimiz, ‘ak’ rengini belirtmek için başka bir işaretimiz olduğunu düşünelim. Bu iki işareti yan yana yazdığımızda ve birlikte okuduğumuzda tar ve ak kelimelerinin asıl anlamını değil, ses değerlerini öne çıkartarak oluşturduğumuz ‘tarak’ kelimesini bulmuş oluruz. Sümer yazısı da bu mantıkla yazılmaya başlanmış ve gelişmişti. Tabi örneğimizdeki gibi farklı işaretler kullanılarak oluşturulan kelimelerin birlikte okunacağını belirtmek için de bazı işaretler kullanıldığını ve ‘tarak’ kelimesi yerine ‘ak yani beyaz tar’ gibi yanlış anlamaların önlendiğini belirtmek gerekir. Böylece yazı sistemi bir hece yazısı şeklini aldı ve bazı kurallar, gramer özellikleri taşıyan bir sistem haline geldi.
Kil üzerine yazılan yazılar, kalem olarak kullanılan nesnenin kil tabletler üzerine bastırılması ve geriye çekilmesi esasına dayanıyordu. Bu nedenle şekil olarak çiviye benzeyen karakterler kullanılmış oluyordu. Zaten çivi yazısı olarak isimlendirilmesinin sebebi de budur. Zamanla ve sistemin gelişmesiyle birlikte çivi başı sağa doğru olan işaretlerin kullanımı bırakıldı. Böylece Sümer yazı sisteminde, Sümer alfabesinde kullanılan 1000 kadar karakterin sayısı yarıya inmiş oldu. Yaklaşık olarak M.Ö.2700 yılları civarında, gelişimini büyük ölçüde tamamlamış olan ve bazı kuralları olan bir yazı sistemi haline gelmişti.
Yazıların yazılma şekli ise oldukça basitti. Kil tabletlerin üzerine kalem vazifesi gören aletlerle şekiller yapılıyor ve geri çekiliyordu. Daha sonra pişirilen bu tabletlerden bazıları, 5000 yıl kadar dayanmayı ve günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Bu şekilde Sümer uygarlığı ve uğraştıkları bilimler ya da sanatlar hakkında bilgi edinme imkanı olmuştur. Birçok medeniyette ve dinde sözü edilen ‘Yaratılış’ ve ‘Tufan’ gibi konuları ilk işleyen uygarlığın da Sümer uygarlığı olduğu bu yolla öğrenilmiştir.
Sümer yazı sistemi, Mezopotamya’da kurulan Babil ve Asur uygarlıkları tarafından geliştirilerek daha düzenli, disiplinli ve az karakterli alfabeler haline dönüşmüştür. Bu alfabeler ise Fenike alfabesine esin kaynağı olan yazı sistemleridir. Fenike alfabesinin dünyada halen kullanılmakta olan Latin alfabesi, Arap alfabesi gibi alfabelerin oluşmasına neden olan, kaynak olan alfabe olduğu düşünülürse, Sümer çivi yazısının günümüzdeki alfabelerine (neredeyse) hepsinin atası olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Tabi Fenike alfabesinin oluşmasında ve şekillenmesinde Mısır hiyerogliflerinin katkısını da unutmamak gerekir. Ama her durumda Sümer uygarlığı, Sümer yazı sistemi, Sümer alfabesi, çağımızdaki medeniyetlerin ve anlayışların gelişmesinde çok önemli roller oynayan etkenler durumunda bulunmaktadır. Dolayısıyla binlerce yıllık kil tabletler oldukça büyük önem taşıyan ve dikkatle incelenmesi gereken tarihi eserlerdir.
